Θεραπεία & Υπηρεσίες Αιμοκάθαρσης

Ποια είναι η λειτουργία των νεφρών;

Κάθε οργανισμός για να διατηρηθεί ζωντανός χρειάζεται ενέργεια, η οποία προέρχεται από μια σειρά αντιδράσεων, που γίνονται στην λειτουργική του μονάδα, το κύτταρο. Οι πρώτες ύλες, για να παραχθεί ενέργεια, περιέχονται στις διάφορες ουσίες που λαμβάνουμε καθημερινά με την τροφή.

Εκτός από την παραγωγή ενέργειας, μέσω αυτών των χημικών αντιδράσεων, προκύπτουν χρήσιμες αλλά και βλαβερές-τοξικές για τον οργανισμό ουσίες, οι οποίες πρέπει να διατηρηθούν ή να αποβληθούν αντίστοιχα. Ο νεφρός είναι κατά κύριο λόγο υπεύθυνος γι’ αυτή την διαδικασία, επομένως μπορεί να χαρακτηρισθεί ως το «φίλτρο» του οργανισμού.

Πόσα νεφρά έχω;

Ο άνθρωπος συνήθως γεννιέται με δύο νεφρούς, που έχουν το σχήμα ενός φασολιού, και βρίσκονται στο οπίσθιο μέρος της περιτοναϊκής κοιλότητας. Η κύρια λειτουργία του είναι η διατήρηση ομοιοστασίας όσον αφορά το νερό, τους ηλεκτρολύτες (όπως κάλιο, νάτριο, ασβέστιο, φώσφορος, μαγνήσιο), της οξεοβασικής ισορροπίας (PH, CO2, HCO3)και πολλών άλλων διαλυτών ουσιών (όπως ουρία, κρεατινίνη, γλυκόζη, αμινοξέα, λευκώματα).

Στο νεφρό παράγονται ορμόνες (ρενίνη, βιταμίνη D, ερυθροποιητίνη, προσταγλανδίνες) και δρουν ορμόνες (αντιδιουρητική, αλδοστερόνη, κολπικό νατριουρητικό πεπτίδιο, παραθορμόνη).

Ο νεφρός επηρεάζει και επηρεάζεται από όλα σχεδόν τα συστήματα λειτουργίας του οργανισμού. Νοσήματα, όπως η αρτηριακή υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η αγγειίτιδα, κάποια κληρονομικά νοσήματα, η λήψη ορισμένων φαρμάκων (αντιβιοτικά, αντιφλεγμονώδη) και φυσιολογικές καταστάσεις, όπως η εγκυμοσύνη, επηρεάζουν τη δομή και λειτουργία του.

Τι είναι η νεφρική ανεπάρκεια;

Οι διαταραχές της νεφρικής λειτουργίας διακρίνονται αδρά σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις αναστρέψιμες και τις μη αναστρέψιμες.

Η πρώτη κατηγορία μπορεί να οδηγήσει σε οξεία νεφρική ανεπάρκεια, ενώ η δεύτερη σε χρόνια νεφρική ανεπάρκεια. Ένα ποσοστό ανθρώπων που πάσχουν από χρόνια νεφρική νόσο θα οδηγηθούν τελικά σε κάποια θεραπεία εξωνεφρικής υποστήριξης, όπως είναι η χρόνια περιοδική αιμοκάθαρση ή περιτοναϊκή κάθαρση ή μεταμόσχευση νεφρού.

Υπάρχουν πολλά αίτια που μπορούν να οδηγήσουν σε οξεία νεφρική ανεπάρκεια, όπως προνεφρικά (αφυδάτωση, ελαττωμένη αιματική ροή στον νεφρό), νεφρικά (απόφραξη νεφρικής αρτηρίας ή φλέβας, σπειραματονεφρίτιδες, ενδογενείς- εξωγενείς τοξίνες, ενδονεφρική απόφραξη, ενδονεφρικές αγγειακές παθήσεις), μετανεφρικά αίτια (απόφραξη ουροποιητικού συστήματος, όπως όγκοι, λιθίαση). Όταν δεν αποκαθίσταται η συνολική νεφρική λειτουργία μετά από επεισόδιο οξείας νεφρικής ανεπάρκειας για διάστημα μεγαλύτερο από έξι μήνες, τότε μεταπίπτει σε χρόνια νεφρική ανεπάρκεια.

Διαταραχή της λειτουργίας του νεφρού οδηγεί σε ποικίλα προβλήματα, ορισμένες φορές επικίνδυνα για τη ζωή, που προκύπτουν λόγω υπερκαλιαιμίας, μεταβολικής οξέωσης και πνευμονικού οιδήματος. Το ουραιμικό σύνδρομο αναφέρεται στις επιπλοκές της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας. Κάποιες απ' τις επιπλοκές της νεφρικής ανεπάρκειας είναι η αναιμία, αφυδάτωση, κνησμός, ξηροδερμία, μελάγχρωση δέρματος, ναυτία, έμετος, ανορεξία, οστική νόσος, διαταραχές libido, ανικανότητα, κόπωση, σύγχυση, αστηριξία, σπασμοί, περιφερική νευροπάθεια, μυοπάθεια, κώμα, αρτηριακή υπέρταση, περικαρδιακή συλλογή, περιφερικά οιδήματα, διαταραχές ύπνου, ανήσυχα άκρα, μυϊκές κράμπες, άγχος, κατάθλιψη, ευαισθησία σε λοιμώξεις.

Όσο πιο έγκαιρα γίνει η διάγνωση της νεφρικής νόσου, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα αποφυγής σοβαρών και επικίνδυνων για τη ζωή επιπλοκών.

Ποια είναι τα συμπτώματα της νεφροπάθειας;

Οι υγιείς νεφροί επιτελούν τρεις βασικές λειτουργίες:

• Αφαιρούν τις τοξίνες από το αίμα μέσω της παραγωγής των ούρων.
• Ρυθμίζουν τα επίπεδα των υγρών και ηλεκτρολυτών που είναι απαραίτητα στο σώμα.
• Έχουν ενδοκρινική λειτουργία με παραγωγή ορμονών.

Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η σταδιακή και μη αναστρέψιμη απώλεια της λειτουργίας των νεφρών. Η χρόνια νεφρική νόσος διακρίνεται σε πέντε στάδια:

• Στάδιο 1ο: νεφρική βλάβη με μειωμένο ή αυξημένο GFR> 90 ml/min/1,73 m2
• Στάδιο 2ο: μικρή μείωση του GFR: 60 - 89 ml/min/1,73 m2
• Στάδιο 3ο: μέτρια μείωση του GFR: 30 - 59 ml/min/1,73 m2
• Στάδιο 4ο: σημαντική μείωση του GFR: 15 - 29 ml/min/1,73 m2
• Στάδιο 5ο: νεφρική ανεπάρκεια - με τιμή του GFR< 15 ml/min/1,73 m2

Στο στάδιο 5 οι νεφροί δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις λειτουργίες τους και η νεφρική λειτουργία χρειάζεται υποκατάσταση. Τα συμπτώματα της χρόνιας νεφροπάθειας δυστυχώς πολλές φορές είναι πολύ ήπια και έτσι υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση στην διάγνωση και αντιμετώπισή της.

Ποια είναι τα αίτια της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας;

Τα αίτια της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας είναι:

• Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι και ΙΙ, ο οποίος αποτελεί πλέον την πρώτη αιτία
• Η υπέρταση
• Οι σπειραματονεφρίτιδες (πρωτοπαθείς και δευτεροπαθείς).
• Η λιθίαση των νεφρών και οι λοιμώξεις των νεφρών (πυελονεφρίτιδες).
• Κληρονομικές νόσοι των νεφρών με κύριο εκπρόσωπο την πολυκυστική νόσο.
• Φάρμακα, βαρέα μέταλλα και τοξικές ουσίες.

Ανάλογα με το σύστημα που προσβάλλεται, εμφανίζονται τα εξής:

Καρδιαγγειακό σύστημα

• Περικαρδίτιδα
• Αρρυθμίες
• Υπερτροφία αριστεράς κοιλίας
• Καρδιακή ανεπάρκεια
• Στεφανιαία νόσος

Αναπνευστικό σύστημα

• Μη καρδιογενές πνευμονικό οίδημα (ουραιμικός πνεύμονας)
• Πλευρίτιδα

Αιμοποιητικό σύστημα

• Αναιμία
• Αιμορραγική διάθεση
• Διαταραχές ανοσίας

Γαστρεντερικό σύστημα

• Ανορεξία, ναυτία, έμετοι, διαταραχές γεύσης
• Γαστρίτιδα
• Πεπτικό έλκος

Κεντρικό νευρικό σύστημα

• Ευερεθιστότητα, αϋπνία, λήθαργος, επιληπτικοί σπασμοί, κώμα

Περιφερικό νευρικό σύστημα

• Σύνδρομο ανήσυχων κάτω άκρων

Μυοσκελετικό σύστημα

• Μυαλγίες, μυϊκή αδυναμία
• Ουρική- ψευδοουρική αρθρίτιδα
• Σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα

Ενδοκρινικό σύστημα

• Υπερπαραθυρεοειδισμός
• Αμηνόρροια
• Ανικανότητα

Δέρμα

• Κνησμός

Ηλεκτρολύτες και οξεοβασική ισορροπία

• Υπερογκαιμία- υπερυδάτωση

Ποιες παθήσεις μπορεί να οδηγήσουν σε νεφροπάθεια;

Υπάρχουν πολλές και διάφορες παθήσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε νεφρική βλάβη. Συχνότερη αιτία νεφρικής ανεπάρκειας στις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες σήμερα είναι ο σακχαρώδης διαβήτης. Η πάθηση αυτή, που έχει χαρακτηρισθεί πανδημία, οδηγεί ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό πασχόντων στη νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου και στην αιμοκάθαρση. Άλλη συχνή αιτία είναι η αρτηριακή υπέρταση, που επίσης αφορά ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού.

Οι σπειραματονεφρίτιδες, φλεγμονώδεις καταστάσεις των νεφρών δημιουργούν συχνά νεφρική ανεπάρκεια, όπως και οι πυελονεφρίτιδες που μπορεί να οφείλονται σε ουρολοιμώξεις, νεφρολιθιάσεις, αποφρακτικές παθήσεις (υπερτροφία ή αδένωμα ή καρκίνο του προστάτη, γυναικολογικοί καρκίνοι κλπ), καθώς και η κυστεοουρητηρική παλινδρόμηση.

Διάφορα φάρμακα ενοχοποιούνται για καταστροφή των νεφρών (αναλγητικά, αντιφλεγμονώδη, ανοσοκατασταλτικά, κυτταροστατικά, αντιβιοτικά, σκιαγραφικά κλπ), καθώς και δηλητηριάσεις (μανιτάρια, ζιζανιοκτόνα, βαρέα μέταλλα κλπ).

Κληρονομικές νεφροπάθειες όπως η Πολυκυστική νόσος, το σύνδρομο Alport, η νόσος Fabry κλπ., όπως και συγγενείς νόσοι (νεφρικές δυσπλασίες ή υποπλασίες κλπ) Συστηματικά νοσήματα, όπως ο ερυθηματώδης λύκος ή η σκληροδερμία οδηγούν συχνά σε νεφρική ανεπάρκεια.

Τέλος, νεοπλασματικά νοσήματα όπως το πολλαπλό μυέλωμα, οξεία νεφρική ανεπάρκεια που δεν ανατάχθηκε, η φυματίωση των νεφρών, νεοπλάσματα των νεφρών, τραυματισμοί ή χειρουργική αφαίρεσή τους καθώς και περιγεννητικά αίτια (οξεία φλοιϊκή νέκρωση, προεκλαμψία) είναι ακόμα κάποιες από τις αιτίες της νεφρικής ανεπάρκειας.

• Σακχαρώδης Διαβήτης
• Αρτηριακή Υπέρταση
• Καρδιακή Ανεπάρκεια
• Νεφρίτιδες (σπειραματο-πυελό)
• Αποφρακτικές Καταστάσεις (Λιθιάσεις, Υπερτροφία Προστάτη, Στένωση Ουρητήρων, Βαλβίδες Ουρήθρας, Οπισθοπεριτοναϊκή Ίνωση)
• Κ.ΟΥ.Π.
• Κληρονομικές Νόσοι (Πολυκυστική Νόσος, N. Alport κλπ)
• Πολλαπλό Μυέλωμα
• Δηλητηριάσεις (Μόλυβδος, Μανιτάρια, Φυτοφάρμακα κλπ)
• Αρτηριοσκλήρυνση – Νεφραγγειακή Νόσος
• Συστηματικά (Αυτοάνοσα) Νοσήματα (ΣΕΛ, Αγγειίτιδες κλπ)
• Νεφρεκτομή Αμφω (Αμφοτερόπλευρος Καρκίνος Νεφρών, Ατυχήματα)
• Νεφροτοξικά Φάρμακα
• Λοιμώξεις (Φυματίωση Νεφρών, Ν. Hantaan κλπ)
• Οξεία Νεφρική Ανεπάρκεια που δεν ανατάχθηκε
• Εκλαμψία

Ποια φάρμακα βλάπτουν τους νεφρούς;

Οι νεφροί παίζουν σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό των φαρμάκων αλλά και στην αποβολή τους από το σώμα. Αν για κάποιο λόγο οι νεφροί υπολειτουργούν, πολλά φάρμακα δεν αποβάλλονται κανονικά από το σώμα, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται στο αίμα και να δημιουργούν τοξικά φαινόμενα. Έτσι, ο γιατρός πρέπει να ελαττώνει τις δόσεις των φαρμάκων που χορηγεί σε άτομα με νεφρική βλάβη, αναλόγως της βλάβης, ή/και να αυξάνει τα μεσοδιαστήματα μεταξύ των δόσεων των φαρμάκων. Πιο έμπειροι στη διαδικασία αυτή είναι βέβαια οι Νεφρολόγοι.

Από την άλλη, πολλά φάρμακα επηρεάζουν τη λειτουργία των νεφρών αυτή καθαυτή. Τα φάρμακα αυτά μπορούν να επιδεινώσουν μία υπάρχουσα νεφρική ανεπάρκεια, αλλά και να δημιουργήσουν μια καινούργια νεφρική ανεπάρκεια σε προηγουμένως υγιείς νεφρούς, οξεία ή χρόνια, και για το λόγο αυτό λέγονται νεφροτοξικά.

Τα πιο συνηθισμένα νεφροτοξικά φάρμακα είναι τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη. Τα φάρμακα αυτά τα χρησιμοποιούν καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι που πάσχουν από διαφόρων ειδών μυοσκελετικούς πόνους, χωρίς να συνειδητοποιούν το μέγεθος του κινδύνου στον οποίο εκθέτουν τον εαυτό τους. Τα πιο σύγχρονα αντιφλεγμονώδη διατείνονται ότι έχουν σημαντικά ελαττώσει τον κίνδυνο νεφρικής βλάβης, όμως πρακτικά άνθρωποι με επηρεασμένη νεφρική λειτουργία, υπερτασικοί, υπερήλικες, διαβητικοί θα πρέπει να τα αποφεύγουν.

Άλλα νεφροτοξικά φάρμακα είναι οι αμινογλυκοσίδες. Αυτά είναι αντιβιοτικά σε ενέσιμη μορφή με τις πρωτότυπες ονομασίες αμικασίνη, νετιλμυκίνη, τομπραμυκίνη, καναμυκίνη, γενταμυκίνη, στρεπτομυκίνη. Εκτός από οξεία νεφρική ανεπάρκεια προκαλούν και κώφωση.

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται σε απεικονιστικές εξετάσεις (αξονικές τομογραφίες, πυελογραφίες, στεφανιογραφίες κλπ) λέγονται ιωδιούχα σκιαγραφικά και έχουν νεφροτοξική δράση σε μια μερίδα ασθενών.

Φάρμακα ανοσοκατασταλτικά, όπως η κυκλοσπορίνη και η μεθοτρεξάτη βλάπτουν τους νεφρούς σε χρόνια χρήση, καθώς επίσης αντινεοπλασματικά φάρμακα (όπως η cis-platinum) προκαλούν και αυτά μόνιμη νεφρική βλάβη.

Πολλά δηλητήρια έχουν σαν στόχο τους νεφρούς. Δηλητήρια φιδιών, μανιταριών, ζιζανιοκτόνα, προκαλούν μη αναστρέψιμες καταστροφές στο ήπαρ αλλά και στους νεφρούς. Το ίδιο τα βαρέα μέταλλα, όπως ο μόλυβδος και ο υδράργυρος.

• Αμινογλυκοσίδες
• Ιωδιούχα Σκιαγραφικά
• Κυκλοσπορίνη
• Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη
• Cis-Platinum και άλλα Χημειοθεραπευτικά
• Αντιλιπιδαιμικά
• Κατάχρηση Διουρητικών, Ασβεστίου κλπ

 

Πώς μπορούμε να προστατέψουμε τους νεφρούς μας;

Ο καλύτερος τρόπος για να προστατεύσουμε τους νεφρούς μας είναι η σωστή διατροφή και η υγιεινή ζωή. Πιο συγκεκριμένα, θα πρέπει η διατροφή μας να βασίζεται στα φυτικής προέλευσης τρόφιμα, με μικρές μόνο προσθήκες ζωικών τροφίμων. Κάτι όπως αυτό που ονομάζουμε «μεσογειακή δίαιτα».

Οι τροφές δεν θα πρέπει να είναι πολύ αλατισμένες, για να αποφύγουμε την υπέρταση που καταστρέφει τα νεφρά. Θα πρέπει να πίνουμε αρκετό νερό, όχι απαραίτητα εμφιαλωμένο, όμως τουλάχιστον 1,5 – 2 λίτρα την ημέρα, περισσότερο ακόμη το καλοκαίρι.

Να προσέχουμε το βάρος μας. Να αποφύγουμε ή, αν υπάρχει, να διορθώσουμε την παχυσαρκία και να αποφύγουμε το κάπνισμα που, αν δεν δημιουργεί, επιδεινώνει πάντως τις νεφροπάθειες. Αν πάσχουμε από αρτηριακή υπέρταση, να φροντίσουμε να τη ρυθμίσουμε σωστά, με τη δίαιτα και τη φαρμακευτική αγωγή, σε συνεργασία με τον γιατρό μας.

Το ίδιο αν πάσχουμε από σακχαρώδη διαβήτη. Ο διαβήτης είναι η πρώτη αιτία καταστροφής των νεφρών στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες. Ο διαβητικός ασθενής θα πρέπει να εξετάζεται από ειδικό Νεφρολόγο τουλάχιστον μια φορά το χρόνο, ενώ έχει φανεί από μεγάλες μελέτες ότι διαβητικοί που παρακολουθούνταν από Νεφρολόγο από τα αρχικά στάδια του διαβήτη είχαν καλύτερες πιθανότητες να αποφύγουν την αιμοκάθαρση από αυτούς που πήγαν στο γιατρό με ήδη προχωρημένη διαβητική νεφροπάθεια.

Θα πρέπει οι εξετάσεις στις οποίες ο ασθενής παίρνει ιωδιούχα σκιαγραφικά (στεφανιογραφίες κλπ) να γίνονται με φειδώ, όταν υπάρχει πραγματική ανάγκη. Αυτό διότι τα σκιαγραφικά αυτά επιβαρύνουν τους νεφρούς, περισσότερο ακόμη αν υπάρχει ήδη κάποιου βαθμού νεφρική ανεπάρκεια. Πάντα πρέπει να ζυγίζουμε το όφελος σε σχέση με τον πιθανό κίνδυνο.

Γενικά, θα πρέπει να προσέχουμε τα φάρμακα που μας χορηγούνται. Υπάρχουν φάρμακα που βλάπτουν κατευθείαν τους νεφρούς (όπως τα αντιφλεγμονώδη) και άλλα που τα βλάπτουν όταν συνδυάζονται (για παράδειγμα κάποιες αντιβιώσεις σε συνδυασμό με διουρητικά). Να είμαστε λοιπόν φειδωλοί στις ξένες ουσίες που βάζουμε στον οργανισμό μας. Αν ήδη πάσχουμε από κάποιου βαθμού νεφρική ανεπάρκεια πάντα να ενημερώνουμε σχετικά το γιατρό μας όταν πρόκειται να συνταγογραφήσει, ώστε να αποφύγουμε την ιατρογενή βλάβη των νεφρών λόγω άγνοιας του ιστορικού.

 

Από το επιστημονικό συμβούλιο του Ομίλου Νεφρολογικών Κέντρων mesogeios  :

Γεώργιος Δημήτριαδης, Αριστείδης Παρασκευόπουλος, Φώτης Μακρής, Θεόδωρος Πλιακογιάννης, Θένια Παπαγιαννίδου, Αναστάσιος Πουλόπουλος, Καλλιόπη Ρέτσα